60 milionów sprzedanych książek, tłumaczenie w 38 językach, ekranizacja filmowa w gwiazdorskiej obsadzie. Skąd ogólnoświatowa popularność serii przygód Blomkvista i Salander?
Nordic noir – kryminały z północy
Nie sposób opowiedzieć o książkach Stiega Larssona bez przybliżenia, czym jest kryminał skandynawski. Ten nurt w prozie zaczęli autorzy skandynawscy w latach 70 XX wieku. W odróżnieniu od klasycznego kryminału, nie zagadka kryminalna stanowi mięso opowieści. Autorzy nordic noir poruszają problematykę społeczną w obecnej Skandynawii. Książki są mocno osadzone w rzeczywistości, często przywoływane są prawdziwe wydarzenia i postacie.
Pierwsze kryminały w tym nurcie były tłumaczone na język angielski pod koniec lat dziewięćdziesiątych. Jednak dopiero trylogia millennium wypchnęła kryminał nordycki na szerokie tory. Obecnie ilość książek kryminalnych, wydawanych w Szwecji wzrosła dwukrotnie w porównaniu do lat osiemdziesiątych.
Kim był Stieg Larsson
Przez większą część życia autor nie był kojarzony ani z kryminałem, ani w ogóle z literaturą. Do obszaru jego zainteresowań należał raczej aktywizm społeczny. W latach siedemdziesiątych stał się aktywnym członkiem Szweckiej lewicy. Zawodowo spełniał się przez lata jako grafik w agencji prasowej TT. Poza tym prowadził badania, której obiektem były środowiska skrajnej prawicy. Owocem tych badań była książka „Extremhögern” wydana w 1991 roku. Co ciekawe, była ona powodem do pogróżek pod adresem autora od ekstremistycznych środowisk skrajnej prawicy. Podobno już w tamtym okresie myślał o napisaniu powieści kryminalnej.
Jako dziennikarz w latach osiemdziesiątych współpracował z brytyjskim magazynem „Searchlight”. W 1995 był współzałożycielem pisma „Expo” i fundacji o tej samej nazwie. Misją fundacji była walka z neo faszyzmem i pomoc ofiarom tej ideologi. Z Expo, Larsson był związany aż do tragicznej śmierci w roku 2004. Zmarł na zawał w wieku 50 lat w Sztokolmie.
Poświęcił swoje życie walce o prawa mniejszości i sprawiedliwość społeczną. Jego życiowa droga i poglądy znajdują odzwierciedlenie w prozie. Książki z serii millennium często określa się jako feministyczne. Stieg Larsson uważał się za feministę. Było to spowodowane traumą jakiej doznał będąc świadkiem gwałtu na kobiecie.
Mężczyźni którzy nienawidzą kobie – trylogia millenium kolejność
Pierwsza książka z serii millenium została wydana w roku 2005, już po śmierci autora. Poznajemy bohaterów Mikaela Blomkvista, redaktora magazynu Millennium i Lisbeth Salander tajemniczą dziewczynę od reaserchu. Mają się oni uporać z zagadkowym zaginięciem z przed lat. Książka jest obszerna, ponad sześćset stron wielowątkowej, wciągającej historii. Przy jednoczesnym ciężkim klimacie, styl jest lekki, rzeczowy. Pozwala pochłaniać treść w zadziwiającym tempie. Jest po prostu wciągająca.
Kolejne części trylogii miellennium zostały wydane odpowiednio w 2006 i 2007 roku. Lisbeth zostaje oskarżona o zabójstwo dwójki dziennikarzy. Mikael pewien, jej niewinności próbuje rozwikłać zagadkę, aby odwrócić podejrzenia od Salander. W tle problematyka przemytu ludzi i prostytucji w Szwecji.
Pierwsza część stanowiła zamkniętą historię w obrębie cyklu. „Dziewczyna, która igrała z ogniem” i „Zamek z piasku, który runął” rozwija wątek dwójki głównych bohaterów w obu częściach. Stają oni w centrum wydarzeń, zwłaszcza Lisbeth Salander, której przeszłość jest motorem napędowym całej historii.
Stieg Larsson chciał kontynuować serię, ale niestety plany pokrzyżowała jego przedwczesna śmierć. To jednak nie koniec przygód Mikaela i Lisbeth. Spadkobiercy dorobku Larssona wyrazili zgodę na kontynuowanie cyklu ku uciesze czytelników przez Davida Lagercrantza. Jest on znanym szwedzkim dziennikarze, a także biografem. Jest autorem biografii najbardziej znanego, szwedzkiego piłkarza – Zlatana Ibrahimovica. W 2015 roku ukazała się kolejna część „Co nas nie zabije”, a następnie „Mężczyzna, który gonił swój cień” i „Ta która musi umrzeć”.
Filmowe adaptacje prozy Larssona
Książki Stiega Larssona doczekały się kilku adaptacji filmowych. Pierwsza z nich powstała w 2009 roku, w reżyserii Nielsa Ardena Opleva. Film „Millennium: Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet” doczekał się licznych Europejskich nagród filmowych i oczywiście kontynuacji. Jeszcze w tym samym roku zekranizowano kolejne dwie części cyklu. Seria filmowa została również wyemitowana jako sześcioodcinkowy serial telewizyjny.
Kolejnym podejściem filmowców do trylogii był film „Dziewczyna z tatuażem” w reżyserii Davida Finchera. Film trafił do kin w 2011 roku. Główne role zagrali Daniel Craig i Rooney Mara. Film dostał kilka nominacji do Oscarów i ostatecznie wygrał w kategorii montaż.
Także nowa trylogia Davida Lagercrantza doczekała się adaptacji. W 2018 miał premierę film „Dziewczyna w sieci pająką” Fede Álvareza. Film powstał na podstawie książki „Co nas nie zabije”.
Dziedzictwo
Książki to nie tylko popularne „czytadła”. Historia Stiega Larssona pokazuje jak mimo krótkiego życia można odcisnąć trwały ślad w świadomości swojego pokolenia. Jego dzieła inspirują pisarzy, filmowców ale także opinię publiczną, naświetlając wrażliwą problematykę feminizmu, przemocy i dyskryminacji. Mimo formy literackiej fikcji, staje się cenną konstatacją otaczającej rzeczywistości.
To moja ulubiona seria książek. Mega! Pierwszą część przeczytałam dosłownie w jedną dobę. Polecam każdemu miłośnikowi książek i nie tylko!